Venezuela trong ngõ cụt xã hội chủ nghĩa
Mới đây hôm 22/03/2014, hàng chục ngàn người Venezuela lại xuống đường bất chấp đàn áp, đòi tự do dân chủ, phản đối cách cai trị “độc tài theo kiểu Cuba”. Quốc gia Mỹ la tinh này tuy xa xôi nhưng lại ít nhiều gần gũi với Việt Nam với khuynh hướng “xã hội chủ nghĩa”, thường xuyên đả kích các“thế lực thù địch”.
Thụy My xin giới thiệu hai bài viết trên Le Monde ngày 12/03/2014
nói về “chủ
nghĩa xã hội kiểu Chavez” đã
đẩy quốc gia có trữ lượng dầu lửa hàng đầu thế giới đến tình cảnh phải phân
phối theo chế độ tem phiếu.
Thụy My
1.
 |
Biểu tình chống chính phủ tại Caracas, 19/03/2014. Dòng chữ trên biểu ngữ: “Khi Trung Quốc bước vào năm con ngựa, Venezuela ở vào kỷ nguyên con lừa. Hãy ra khỏi chủ nghĩa cộng sản Castro!”
|
Chủ
nghĩa xã hội theo kiểu Chavez – cố Tổng thống nắm quyền từ năm 1999 cho đến lúc
qua đời vào năm 2013 là một thứ cốc-tai xã hội – độc lập dân tộc theo mô hình
Cuba, và phong trào đấu tranh chống đế quốc đã lỗi thời của châu Mỹ la tinh.
Mười
bốn năm ngự trị của Hugo Chavez đã giúp ích cho một bộ phận dân chúng: những
người nghèo nhất trong số 30 triệu dân Venezuela đã được tái phân phối lợi tức
từ dầu lửa. Còn lại, Chavez đã đưa quốc gia này xuống đến đất đen: nền kinh tế
ì ạch dưới ách của Nhà nước, các nhà đầu tư trong và ngoài nước nản lòng ; kiểm
soát từ giá cả, ngoại hối cho đến ngoại thương…
Được
bầu lên vào tháng 4/2013, người kế nhiệm ông Chavez là Nicolas Maduro lại còn
làm “tốt” hơn. Chỉ trong vòng một năm, ông ta đã làm đóng băng hoạt động kinh tế
của đất nước. Tuần này ông loan báo buộc lòng phải thiết lập chế độ tem phiếu,
theo cách Cuba đã làm cách đây nửa thế kỷ…
Ngoài
dầu lửa với trữ lượng lớn nhất thế giới, Venezuela sản xuất ngày càng ít đi, và
nhập khẩu hầu như tất cả mọi thứ. Trước đây là quốc gia trồng trọt và chăn
nuôi, ngày nay Venezuela phải đi mua hơn một phần ba hàng tiêu dùng thông dụng.
Nhà
nước hầu như không còn tiền mặt – thật không còn gì để bình luận đối với một
quốc gia xuất khẩu dầu lửa hàng đầu ! Các bệnh viện thiếu thốn đủ thứ. Việc cúp
điện ngày càng trở nên thường xuyên. Tỉ lệ lạm phát hàng năm vượt mức 56%,
khiến những người nghèo lại càng khốn khổ hơn.
 |
Rừng người biểu tình chống chính phủ Maduro tại Caracas ngày 22/03/2014.
|
Những
người biểu tình đối đầu với các dân quân. Lực lượng trung thành của chế độ lên
án những ai xuống đường là “tư sản”. Họ đã lầm. Đằng sau các sinh viên, lực
lượng chủ công của phong trào phản kháng, là chiếc bóng của toàn xã hội
Venezuela biểu lộ nỗi lo lắng của họ cho tương lai.
Với
việc cá nhân hóa quyền lực tột độ của Chavez, quân đội không ngừng tăng cường
dấu ấn lên đời sống chính trị. “Mô hình Cuba” sản sinh tại đây tất cả những hệ
quả thiếu lành mạnh nhất. Một nền kinh tế không chính thức ra đời, một thị
trường chợ đen cả nội thương lẫn ngoại thương trong đó những kẻ tai to mặt lớn
ung dung hưởng lợi.
Bên
cạnh sự sụp đổ của nền kinh tế, còn phải kể đến tình trạng mất an ninh tăng
vọt: 25.000 vụ giết người một năm, không kể đến các vụ trộm cướp, tấn công, bắt
cóc đủ loại. Caracas là thủ đô nguy hiểm nhất hành tinh.
Cần
phải huy động mọi sự thu hút của tính ngoại lai Mỹ la tinh mới có thể khiến một
số nhà trí thức Pháp tìm thấy vài điều thú vị nơi chủ nghĩa xã hội kiểu Chavez.
Dưới thời Maduro cũng như Chavez, tự do của công chúng bị chế nhạo, một bộ phận
báo chí bị bịt miệng và tất cả các phe đối lập đều bị trấn áp. Trong thực tế,
chủ nghĩa xã hội Venezuela đã biến thành cơn ác mộng.
2.
 |
| Dòng người xếp hàng chờ mua thực phẩm tại một siêu thị ở San Cristobal, 27/02/2014. |
Nạn
khan hiếm hàng và buôn lậu ở Venezuela
Tại
Caracas, Elsy Marino phải xếp hàng từ sáu đến mười tiếng đồng hồ mỗi tuần. Bà
thở dài: “Tất cả mọi thứ luôn thiếu thốn: trứng, dầu ăn, bột bắp. Chắc chắn
là mọi người đều chán ngán”. Nhưng
đối với người nhân viên luôn ủng hộ chủ nghĩa Chavez, không có chuyện đi biểu
tình “với bọn tư sản đối lập”. Lý
do của khủng hoảng, theo bà: “Do ông Hugo Chavez không còn nữa”.
Người
kế nhiệm, Nicolas Maduro đã quyết định đấu tranh chống lại “bọn đầu cơ tích
trữ”, mà theo ông là
những kẻ phải chịu trách nhiệm về khủng hoảng. Hôm 08/03/2014, ông loan báo
thiết lập “một hệ thống cung ứng cấp cao” dự kiến phân phát các thẻ “tem
phiếu điện tử”. Biện pháp này không thể trấn an được phe đối lập, vốn chỉ trích
chính quyền đã lấy Cuba làm kiểu mẫu, và từ một tháng qua đã xuống đường tố cáo
“sự phá sản của chế độ”.
Gần một phần ba (28,3% vào cuối 2013) hàng tiêu dùng vắng bóng
trong các cửa hàng, theo “chỉ số khan hàng” của Ngân hàng Trung ương. Lạm phát
đạt mức 56,2% trong năm 2013, phá mọi kỷ lục. Trên thị trường chợ đen, đồng đô
la được bán với giá cao gấp 12 lần giá chính thức. Trữ lượng ngoại hối giảm mất
30% trong năm 2013.
Catalina, y tá làm đêm, đi chợ tại siêu thị Excelsior Gama, ở cạnh
các rào cản. Bà tìm thấy dầu ô liu nhưng không có dầu ăn bình thường, sữa đậu
nành thay vì sữa bò, thịt bò nhưng không có thịt gà, giấy lau dùng cho nhà bếp
nhưng tìm được giấy vệ sinh. Bà cho biết: “Có thể mua được từ những người
bán hàng lưu động ở khu Petare, nhưng đắt lắm”. Tại đất nước có trữ lượng dầu hỏa lớn
nhất thế giới, giấy vệ sinh đã trở thành một món hàng buôn lậu.
Làm việc tại một bệnh viện phụ sản, Catalina kể: “Các bệnh viện
thiếu thốn đủ mọi thứ…”. Nếu phong trào phản kháng bùng nổ ở các tỉnh, đó
là vì nạn khan hiếm hàng hóa, thiếu thốn thuốc chữa bệnh và nạn cúp điện còn
trầm trọng hơn tại Caracas rất nhiều. Catalina kết luận: “Chính phủ biết
rằng nếu Caracas bùng nổ, thì sẽ là dấu chấm hết đối với họ”.
 |
| Khách hàng được viết số thứ tự xếp hàng lên cánh tay. |
Làm thế nào Venezuela lại ra nông nỗi này? Từ mười lăm năm qua,
việc tái phân phối lợi tức từ dầu lửa cho người nghèo đã làm tăng vọt nhu cầu
nội địa. Nhưng việc sản xuất hàng tiêu dùng lại không theo kịp, và quốc gia này
phải đi nhập khẩu đủ loại hàng. Theo các nhà kinh tế đối lập, việc kiểm soát
ngoại hối, được thiết lập từ năm 2003 cũng như kiểm soát giá cả đã góp phần vào
việc bóp nghẹt dần nền kinh tế. Giáo sư Pedro Palma so sánh với “chiếc ga-rô
buộc chặt lâu ngày rốt cuộc đã làm hoại thư toàn bộ cơ thể”.
Nhà nước hiện nay đang thiếu tiền mặt. Venezuela, quốc gia sản
xuất dầu thô thứ 11 thế giới, mỗi ngày đưa ra thị trường 2,7 triệu thùng dầu,
theo BP Statistical Review of World Energy. Ông Palma nhắc nhở: “Tuy nhiên
một phần trong số dầu xuất khẩu là cho không – chủ yếu cho Cuba, hoặc là cho
các nước nhỏ ở vùng Caribê vay, hoặc là trả nợ cho Trung Quốc”.
Các cuộc bầu cử năm 2013 đã gây áp lực lên két tiền của PDVSA, tập
đoàn dầu khí quốc doanh, và lên tài chính công. Sau chiến thắng ngắn ngủi của
ông Maduro vào tháng Tư, chính quyền không ngần ngại đổ tiền ra để đảm bảo
chiến thắng cho các ứng cử viên phe mình trong cuộc bầu cử địa phương tháng 12.
Nhà nước trút đến những đồng tiền cuối cùng trong hầu bao và cho các máy in
tiền hoạt động. Trong vòng một năm, số tiền đưa vào lưu hành tăng lên 74%.
Đất nước tràn ngập những đồng bolivar. Nhưng chính phủ phân phối
một cách dè sẻn tiền mặt với tỉ giá 6,3 bolivar đổi được một đô la. Trên thị
trường chợ đen, một đồng đô la có giá đến 82 bolivar. Sự cách biệt tỉ giá lớn
lao này mang lại hạnh phúc cho những người giỏi xoay sở và bọn buôn lậu.
Những người bán lẻ ở khu Petare chỉ là cò con trong một hệ thống
mà từ trên thượng nguồn đã nuôi dưỡng tham nhũng với những món lợi khổng lồ.
Theo chính quyền, 40% số thực phẩm nhập khẩu theo tỉ giá chính
thức được tái xuất khẩu sang những nước láng giềng trong đó có Colombia. Một ký
gạo với giá quy định, sang bên kia biên giới tăng gấp mười lần. Bọn mafia đầy
quyền lực kiểm soát việc buôn lậu xăng dầu, mặt hàng gần như miễn phí ở
Venezuela.
Do không thể nhập khẩu được những nguyên liệu cần thiết, các doanh
nghiệp sản xuất suy sụp. Do không thể chuyển lợi nhuận về nước, các công ty đa
quốc gia ngần ngại không muốn đầu tư thêm. Tập đoàn cuối cùng còn cho lắp ráp
xe hơi tại Venezuela là Toyota vào cuối tháng Giêng đã thông báo tạm ngưng hoạt
động. Tổng cộng, Nhà nước Venezuela còn nợ các công ty tư nhân 13 tỉ đô la.
Theo báo cáo Doing Business 2013 của Ngân hàng Thế giới, Venezuela
đứng thứ 181/189 về không khí kinh doanh. Nhà kinh tế Angel Garcia Banchs nhấn
mạnh: “Tuy nhiên thị trường Venezuela sinh lợi cao và đầy hứa hẹn khiến các
tập đoàn đa quốc gia thường làm ngơ”.
Ông Palma thở dài: “Trừ phi giá dầu lại tăng lên, không gì có
thể gây hy vọng có một sự cải thiện quan trọng tình hình trước mắt”. Theo các nhà kinh tế đối lập, nạn khan
hiếm thực phẩm thiết yếu có thể còn trầm trọng hơn trong những tháng tới. Và
tình hình chính trị đối với ông Maduro sẽ còn phức tạp hơn.
0 nhận xét