Lý Quang Diệu viết về VN: Mắc kẹt trong tư duy xã hội chủ nghĩa
Lý Quang Diệu
Nhiều người giành nhiều hy
vọng cho Việt Nam khi họ quyết định áp dụng cải cách thị trường tự do trong
những năm 1980, vài năm sau khi Trung Quốc có động thái tương tự. Đổi Mới, hay
“thay đổi sang điều mới” như cách gọi cải cách trong tiếng Việt, đã bắt đầu đầy
hứng khởi. Trong số những bước đi đầu tiên đất nước này thực hiện tách biệt
khỏi chủ nghĩa xã hội là trả lại quyền kiểm soát những mảnh ruộng mênh mông đã
bị tập thể hóa cho các nông dân. Điều này dẫn tới sự gia tăng mạnh sản lượng
nông nghiệp trong vòng vài năm. Nhiều người cả trong và ngoài nước đã nghĩ rằng
Việt Nam đang đi đúng hướng. Quả thực khi cả thế giới thấy rõ sự mở cửa của
Trung Quôc là một thành công kinh tế không thể tin được thì những ai không quan
sát kỹ Việt Nam cũng bắt đầu cho rằng chương trình cải cách của họ cũng sẽ đi
theo quỹ đạo tương tự.
Hiện đang có một cách nhìn
thận trọng hơn. Quan điểm của riêng tôi về cải cách của Việt Nam đã thay đổi
đáng kể từ chỗ khá lạc quan khi tôi có các chuyến thăm đầu tiên vào những năm
1990. Giờ tôi tin rằng thế hệ các nhà lãnh đạo cộng sản lớn tuổi của Việt Nam
không có khả năng phá vỡ tư duy xã hội chủ nghĩa một cách cơ bản. Lúc đầu họ
đồng ý bắt tay vào chặng đường cải cách bởi vì họ thấy rằng đất nước đang chẳng
đi đến đâu. Nhưng từ đó đến giờ họ vẫn chưa thể hiện được quyết tâm thật sự
trong việc đại tu hệ thống, điều mà người ta đã chứng kiến ở Trung Quốc. Các nhà
lãnh đạo lão thành cách mạng này [Old Guard leaders] đang khiến Việt Nam trì
trệ. Chỉ khi họ qua đời thì đất nước này mới có thể tạo ra đột phá trong các nỗ
lực hiện đại hóa của mình.
Kinh nghiệm trực tiếp mà tôi
có được trong một các chuyến thăm gần đây minh họa cho kiểu trở ngại mà Việt
Nam đang đối mặt. Tôi đang dự một cuộc họp với nhiều lãnh đạo dân sự và quân sự
cấp cao và tôi kể lại với họ những vấn đề mà một công ty Singapore gặp phải khi
đang triển khai một dự án khách sạn ở Hồ Tây ở Hà Nội. Khi công ty này bắt đầu
việc đóng cọc móng, hàng ngàn người dân đổ đến đòi bồi thường cho ô nhiễm tiếng
ồn. Để tránh phát sinh thêm chi phí, công ty quyết định thay đổi phương pháp đổ
móng sang biện pháp vít bu-lông neo, cách này đỡ ồn ào hơn nhiều so với ép cọc.
Lần này, chính quan chức đã
phê duyệt dự án đến gặp công ty. Ông ta nói : “Tôi chưa bao giờ cho phép các
anh làm như vậy.” Rõ ràng là vị quan chức này thông đồng với những người dân
bực bội kia. Tôi giải thích với các lãnh đạo Việt Nam có trong buổi gặp với tôi
rằng điều này là phản năng suất. Tôi thúc giục họ rằng, nếu các anh muốn mở
cửa, hãy nghiêm túc về điều đó. Họ trả lời ậm ừ và điều đó cho thấy rõ ràng họ
chỉ nửa vời với cải cách. Họ không hiểu rằng một nhà đầu tư hài lòng sẽ kéo
theo nhiều nhà đầu tư khác. Ý tưởng của họ là khi đã phục kích được một
nhà đầu tư vào một góc phòng rồi thì đó là cơ hội để vắt của anh ta càng nhiều
càng tốt.
Các bậc lão thành cách mạng
này đã được lên sọc [tức chức vị và quân hàm - ND] trong hệ thống thứ bậc của
đảng trong suốt chiến tranh và bây giờ nắm giữ nhiều vị trí quyền lực. Rủi
thay, họ tiến lên các chức vụ đó không phải bởi vì đã quản lý tốt nền kinh tế
hay đã thể hiện được tài năng quản trị. Họ làm được như vậy bởi vì đã đào hầm
từ miền bắc cho tới miền nam trong hơn 30 năm.
Điểm chung của họ với kinh
nghiệm mở cửa của Trung Quốc chính là các quan chức trở nên tham nhũng. Những
cán bộ tin rằng họ sẽ được chế độ chăm sóc bỗng nhiên thấy người ngoài đảng trở
nên giàu có nhanh chóng. Họ bị vỡ mộng và trở nên tham lam, ví dụ như với các
quan chức hải quan cấp cao nhập khẩu xe hơi trái phép, để có thể giành phần
trong sự giàu có ấy. Điều mà họ không có điểm chung với Trung Quốc là một nhân
vật kiểu Đặng Tiểu Bình vừa có vị trí không thể tranh cãi trong các cán bộ, vừa
có niềm tin không lung lay rằng cải cách toàn diện là lối thoát duy nhất. Lý do
họ thiếu vắng một nhân vật như vậy là do Chiến tranh Việt Nam. Khi các nhà cộng
sản Trung Quốc đang tích tụ hàng thập niên kinh nghiệm quản trị ở thời bình,
thu lượm những gợi ý thực tiễn xem điều gì hiệu quả và điều gì không, và cập
nhật niềm tin và ý thức hệ trong quá trình đó, thì các nhà cộng sản Việt Nam bị
kẹt trong một cuộc chiến tranh du kích tàn bạo với người Mỹ, chẳng học được gì
về cách điều hành đất nước. Hơn nữa, hầu hết doanh nhân thành công trong số
người Việt ở miền Nam – những người quen thuộc với cách làm của chủ nghĩa tư
bản – đã rời bỏ Việt Nam trong những năm 1970.
Người Việt Nam là một trong
những dân tộc nghị lực và có khả năng nhất Đông Nam Á. Sinh viên của họ đến
Singapore theo diện học bổng ASEAN rất nghiêm túc với việc học hành và thường
có điểm số cao nhất. Với những người dân thông minh như vậy, thật tiếc là họ
không phát huy được tiềm năng của mình. Hy vọng rằng khi thế hệ chiến tranh
nhạt đi và một nhóm trẻ hơn lên thay thế, họ sẽ xem Thái Lan phát triển tốt như
thế nào và trở nên tin tưởng vào tầm quan trọng của thị trường tự do.
Hỏi: Việt Nam có những vấn đề
lớn với Trung Quốc về lãnh thổ ở Biển Đông. Và tại một Hội nghị Bộ trưởng ASEAN
năm 2012, khi ASEAN lần đầu tiên sau 45 năm không đạt được một bản thông cáo
chung, Việt Nam là một trong những nước tham gia nhiều vào tranh cãi ở đó.
Đáp: Họ không thể lấy sự đồng
thuận của ASEAN để ủng hộ quan điểm của họ vì người ta tin rằng Trung Quốc đã
làm việc riêng rẽ với Brunei và Malaysia về các tranh chấp, vốn là những
tranh chấp nhỏ hơn. Nhưng tranh chấp chính – cũng là tranh chấp còn rắc rối –
là của Việt Nam.
Hỏi: Đây có phải là bằng
chứng cho thấy Trung Quốc đã có thể chia rẽ ASEAN trong vấn đề này?
Đáp: Nó cho thấy người Trung
Quốc khéo léo như thế nào. Họ đã ứng xử với các nước bên ngoài, hay những man
tộc ngoại bang, cả hàng ngàn năm và họ biết cách xử lần lượt từng bên một và
ngăn cản họ hợp lại để không phải đối mặt với một nhóm. Họ mua chuộc từng bên
một.
Hỏi: Việt Nam đang tìm cách
mở rộng quan hệ với Hoa Kỳ để có thể đương đầu tốt hơn với Trung Quốc.
Đáp: Đúng vậy. Leon Panetta,
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, đã thăm vịnh Cam Ranh năm 2012. Điều đó hàm ý là nó có
thể đón cả người Mỹ. Có thể sẽ có ích khi có người Mỹ tại đó nếu có xung đột
quanh quần đảo Hoàng Sa (nguyên văn), nhưng tôi không nghĩ người Mỹ sẽ trực
tiếp đối đầu với người Trung Quốc. Điều tốt nhất mà người Việt Nam có thể hy
vọng là áp dụng Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển cho tranh chấp này.
Hỏi: Cũng đã có tin về việc
người Việt Nam có thể mua vũ khí của Mỹ.
Đáp: Tôi sẽ không ngạc nhiên.
Người Mỹ hiện đang gần gũi với họ hơn so với người Trung Quốc. Và người Mỹ có
những vũ khí tinh vi hơn vũ khí của người Trung Quốc.
Hỏi: Ông có nghĩ rằng ASEAN
có lẽ nên tránh tranh chấp Biển Đông trong các cuộc họp thượng đỉnh trong tương
lai?
Đáp: Họ đã bất hòa rồi. Lẽ ra
đã phải có một bộ quy tắc ứng xử nhưng nó cũng đã bị dập tơi bời.
Trích từ bài viết “Lý
Quang Diệu viết về Đông Nam Á và Việt Nam”, đăng trên trang mạng Sinh viên USA,
ngày 13-1-2014
0 nhận xét